Ön Türklər
Orxon yazılarında işlədilən dil, türk dili və türk xalqları
tarixinin qədimliyindən xəbər verir. Hunlardan əvvəlki Türk
topluluqları haqqında,
- Karasuk mədəniyyəti
- Afayesnova mədəniyyəti
- Andrenova mədəniyyəti
- Anav mədəniyyəti
olaraq adlandırılan dörd ana bölgədən bəhs edilməkdədir. Ön-Türklər
haqqında Şölgəndaş, Kurgan, Pazırık qalıntıları bulunmaqdadır.
Ön-Türklər Orta Asyadakı iqlim dəyişikləri üzündən oturaq həyatdan,
köçəri - yörük həyata keçmək məcburiyyətində qalmışdırlar. Özlərinə
yazlıq və qışlıq bölgələr təyin etmişlərdir. Ön-Türklər ilə əlaqəli
yapılan araştırmalarda oturaq mədəniyyətə aid əşyalara
rastlanılmaqdadır. Ön-Türklərdə geyik ön plana çıxmaqdadır. Türk
qövümləri atla köçəri həyata keçdikdən sonra tanışmışdır. Ön-Türklərə
aid mağara şəkillərində "geyik buynuzu taxmış at fiqurlarına"
rastanılmaqdadır. Bu durum, Türklərin ata keçid dönəmi yaşadıqlarını
göstərməktədir.
Türklərin Ana Yurdu: Türküstan (Orta Asiya və Sibir)
Orta Asya'da görülən iqlim dəyişiklikləri, Türk boylarının ilk köç
hərəkətlərinə səbəb olmuşdur. Hind yarımadasına, Ortadoğu'ya,
Qaradəniz'in quzeyinə, Çin'ə, Sibirya'nın quzeyinə doğru köçlər
yaşanmış və Türk boyları oradakı xalqların içinə qarışmışlardır. Köçü
tərcih etməyən Türk boyları isə Orta Asya'nın dəyişən qoşullarına uyum
sağlamağa çalışmışlardır.
M.Ö. 400 yıllarında Sak ya da İskit olaraq adlandırılan Batı
Türküstan və Qara dəniz çevrəsində qurulan və Orta Asya'nın içlərinə
doğru uzanan dövlətə aid buluntularda Türk mədəniyyətini yansıdan
əşyalara rastlanılmaqdadır. Bu durum, Sakaları oluşduran xalqın bir
qisminin və ya Saka dövlətinin Türk olduğu yönündə düşüncələrə səbəb
olmaqdadır. Tarix bilimcilərinin bir qismi və Türkoloq'lar Sakaların
Türk olduğunu iləri sürməkdədir. Hun dövlətinin isə Sakaların çöküntüye
keçməsiylə doğu qanadını idarə edənlərin və doğu qanadı xalqlarının
qurduğu bir dövlət olduğu görüşünü mənimsəməkdədirlər.
Türk tarixi kökləri təqribən 5000 il əvvəlinə Orta Asiya ya dayanır. Bu günə qədər çox fərqli coğrafiyalarda yaşayan və bir çox dövlət quran Türklərin tarixdə bilinən ilk dövləti Böyük Hun İmperiyasıdır. Türklər Orta Asiya da, Sibirdə, Yaxın Şərqdə
tarixin axışın dərindən təsir etmiş bir qövmdür. Türklər və tarixi
haqqında məlumatlar, Bizans, Çin, İran, Ərəb və Hind qaynaqlarında
öyrənilməktədir. Türklərin öz qaynaqlarının böyük bir qismi Monqol
işğalı əsnasında yox olmuşdur. Bir qismi də hələdə orataya
çıxarılmamışdır. Türk tarixinin özəy referansı; Ötükəndə doğan Orxon Yenisey yazılarıdır. Bunların yanında Türklər ilə bağlı birçox arxeoloji sahə tapılmaqdadır. Orta Asiya
mədəniyyətindən qalan izlərin böyük bir qismi, Monqol işğalı ilə təxrib
olunmuşdur. Türk tarixinə yaxından təsir edən 3 hədis vardır:
- Orta Asiyanın iqliminin dəyişməsi və böyük dənizlərin quruması,
- Orta Asiya xalqlarının böyük qisminin İslamı qəbul etməsi,
- Monqol işğalı
|